ΠΕΡΙΤΟ ΜΟΡΕΝΟ. Μέρος ΙΙ.

Μιά σπουδαία, και άγνωστη στους πολλούς, φυσιογνωμία.

Ο Χριστός των Άνδεων, ο λυτρωτής

    Επειδή η σημερινή κατάσταση που ζούμε δημιουργεί ασφυξία που με αναγκάζει να ψάχνω αγωνιωδώς γιά «καθαρό αέρα» και επειδή τρώγοντας έρχεται η όρεξη, μιά και η υπόθεση Πέριτο Μορένο έχει γενικότερο ενδιαφέρον, όπως θα φανεί πιό κάτω, συνεχίζω στο πνεύμα της προηγούμενης ανάρτησης.

    Ο εντυπωσιακός παγετώνας του Περίτο Μορένο, το πρώτο σε επισκεψιμότητα μέρος στην Παταγωνία, οφείλει το όνομά του στον εξαιρετικό επιστήμονα, ανθρωπολόγο, φυσιοδίφη και εξερευνητή Φρανσίσκο Μορένο. Ο Πέριτο Μορένο υπήρξε μιά εξέχουσα φυσιογνωμία της Αργεντινής.  Αυτής της σπουδαίας χώρας που οι περισσότεροι Έλληνες γνωρίζουν μόνο από το ποδόσφαιρο, ή το τανγκό! (Μαραντόνα, Μέσσι και, ίσως, Κάρλος Γκαρντέλ).  Το πλήρες του όνομα ήταν Φρανσίσκο Πασκάσιο Μορένο. Το «πέριτο» αποτελεί επίθετο που σημαίνει στα ισπανικά κάτι σαν εμπειρογνώμονας ή εξπέρ. Κάτι τέτοιο. Ένας τίτλος που του απεδόθη λόγω της αυθεντίας και των πολλαπλών υπηρεσιών που προσέφερε στη χώρα του. Υπήρξε σπουδαίος οικολόγος, πριν η Οικολογία γίνει του συρμού, ακούγοντας πρώτος  το καμπανάκι κινδύνου που χτύπησε η μαμά Φύση.

    Μιά μεγάλη μορφή, σοφός  και ιδιόρρυθμος άνθρωπος,  ο οποίος έκανε σκοπό ζωής την ανίχνευση και μελέτη της Φύσης. Και όργωνε κυριολεκτικά, με τα πόδια και τη βάρκα,  τις Παταγωνικές Άνδεις σε αναρίθμητες αποστολές. Στις αρχές του 20^ου αιώνα  η κυβέρνηση της Αργεντινής του ανέθεσε, εκμεταλλευόμενη τον πλούτο των γνώσεων και το τεράστιο κύρος του, την εκπροσώπηση της χώρας στο δύσκολο έργο της χάραξης της συνοριογραμμής με τη Χιλή. Η μεγάλη οροσειρά των Άνδεων,  αποτελεί την ραχοκοκαλιά ολόκληρης της Νοτίου Αμερικής και είναι ο νεώτερος γεωλογικός σχηματισμός στην Ιστορία της Γης. Με πάμπολλες υψηλές και απόκρημνες κορυφές, αποτελεί το φυσικό όριο μεταξύ των δύο χωρών, αλλά με τεράστιες δυσκολίες στην ακριβή αποτύπωσή τους, με τα τεχνολογικά μέσα εκείνης της εποχής.       

   Ο Μορένο γεννήθηκε το 1852 και από νεαρής ηλικίας έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον στις Φυσικές Επιστήμες και τη λατρεία της Φύσης. Εκείνη την εποχή η Αργεντίνικη ανεξαρτησία ήταν πολύ φρέσκια, το δε νότιο τμήμα της, η Παταγωνία, ήταν κυριολεκτικά terra incognita, δηλαδή άγνωστη γη. Εντελώς αραιοκατοικημένη από ολιγάριθμες, σχετικά, ινδιάνικες φυλές, οι οποίες με τον εποικισμό από τους λευκούς Ευρωπαίους, που από το 1880, περίπου, συνέρρεαν στην περιοχή κατά πλήθη, δυστυχώς, εξολοθρεύτηκαν ή απορροφήθηκαν.

   Εδώ αξίζει να αναφερθεί κάτι που πολύς κόσμος αγνοεί. Κάποιες φυλές αυτοπροσδιορίζονταν με ονόματα που έληγαν σε «τσε». Π.χ. Τεχουέλτσε, Μαπούτσε, κ.λπ. Το «τσε» στα ινδιάνικα σημαίνει «άνθρωπος». (Από εκεί πήρε το παρατσούκλι του ο ατίθασος επαναστάτης «Τσε» Ερνέστο Γκεβάρα, ο οποίος, σημειωτέον, ήταν Αργεντίνος).
   Ξαναγυρίζουμε στον Μορένο. Από τα 21 του, με την περιπέτεια στο αίμα και την αγάπη του γιά τη φύση άρχισε εξερευνητικά ταξίδια στην Παταγονία. Μπορεί το γεγονός να φαίνεται σήμερα περίεργο, όμως τότε όλη εκείνη η περιοχή ήταν ανεξερεύνητη και αχαρτογράφητη. Λόγω μάλιστα του ιδιαίτερα άγονου και τραχέως εδάφους, (πάμπα), με ψηλά βουνά, παγετώνες και εχθρικές γιά τον άνθρωπο συνθήκες, δεν είχε αρχικά, κινήσει το ενδιαφέρον των Αργεντίνων γιά εποικισμό. Η βόρεια εύφορη χώρα, σε συσχετισμό με τον μικρό αριθμό κατοίκων, έφτανε και τους περίσσευε!
   Μέχρι τότε οι όποιες αναφορές γιά τον απώτατο και αφιλόξενο νότο, οφείλονταν στα αναφερόμενα του Μαγγελάνου, του Δαρβίνου και λίγων ακόμη παλαβών που τολμούσαν τον περίπλου της ηπείρου, είτε γύρω από το Ακρωτήριο Χορν, είτε κόβοντας δρόμο κι αφήνοντας έξω τη Γη του Πυρός, μέσω των Στενών του Μαγγελάνου, όπου τερματίζεται η Παταγωνία. (Απέναντι ευρίσκεται η Γη του Πυρός, η οποία αποτελεί χωριστό νησί).  Ήδη μεταξύ των δύο γειτονικών χωρών, της Αργεντινής και της Χιλής, είχε αρχίσει ένας εντονότατος ανταγωνισμός, σχετικά με την κατοχή και κυριαρχία επ’ αυτών των νέων και άγνωστων εδαφών, ο οποίος επεκτεινόταν και γενικότερα σε συνεχείς συνοριακές διαφορές καθ’ όλο το μήκος των συνόρων τους. Με συνεχείς προστριβές και μικροσυγκρούσεις.

   Οι διαφορές των δύο χωρών άρχισαν το 1849, όταν οι Χιλιανοί έστησαν έναν παράλιο οικισμό στην σημερινή Πούντα Αρένας, επί των Στενών του Μαγγελάνου.

   (Σημ. Η πόλη σήμερα βρίσκεται σε περιορισμό κυκλοφορίας ανθρώπων μόνο γιά κάποιες ώρες την ημέρα, λόγω του ότι στον ουρανό της «παρκάρει» η τρύπα του όζοντος που προκαλεί καρκίνο στο δέρμα! Απίστευτα πράγματα!).
   Οι Αργεντίνοι όταν πληροφορήθηκαν πως οι Χιλιανοί σκόπευαν να εποικίσουν και την απέναντι πλευρά της ηπείρου, την εκβολή του ποταμού Σάντα Κρούζ στον Ατλαντικό, θορυβήθηκαν και οργάνωσαν εξερευνητική αποστολή γιά να κόψουν κίνηση και να προλάβουν τον επεκτατισμό της Χιλής. Σ’ αυτή μετείχε και ο Μορένο, του οποίου έγινε πλέον βίτσιο η εξερεύνηση της Παταγωνίας.
   Οι περιπέτειες του σπουδαίου αυτού ανθρώπου θα μπορούσαν να γεμίσουν τις σελίδες ενός ογκώδους βιβλίου!  Με άλογο, με κανό ή πεζοπορώντας ακόμη, περιπλανιόταν μόνος με συνεχή κίνδυνο της ζωής του, αφού κόντεψε να κολατσιστεί από μιά πούμα ή να ξεπαστρευτεί από ιθαγενείς. Χαρτογραφούσε κι εξερευνούσε μιά τεράστια περιοχή της Παταγονίας. Την πιό ορεινή και δύσβατη. Ανακάλυψε πλήθος ποταμών και λιμνών, όπως την ομορφότερη λίμνη της Παταγωνίας, την Νάχουελ Χουάπι, (ινδιάνικη ονομασία) και την λίμνη Αρζεντίνο, αλλά -τραγική ειρωνεία- δεν μπόρεσε να αντικρίσει τον περίφημο παγετώνα που πήρε, κατόπιν και τιμής ένεκεν, το όνομά του, φτάνοντας λίγο προ αυτού! Οι αναφορές και σημειώσεις του απετέλεσαν πολύτιμο συμβουλευτικό υλικό της κυβέρνησης του Μπουένος Άυρες, προς μεγάλη δυσαρέσκεια των κυβερνητικών γραφειοκρατών.
   Όμως το σπουδαιότερο έργο του υπήρξε η διευθέτηση της συνοριακής γραμμής μεταξύ Αργεντινής και Χιλής, γεγονός που τερμάτισε κάθε μακροχρόνια διαφορά, προστριβή και έριδα μεταξύ των δύο χωρών.
   Το 1896, οι δύο χώρες όρισαν από έναν εμπειρογνώμονα, οι οποίοι, υπό την επιδιαιτησία της Βρετανικής Κυβέρνησης,  θα καθόριζαν τα σύνορα τους σε μήκος περίπου 4000 χλμ. Οι Χιλιανοί όρισαν τον «εξπέρ» τους Ντιέγκο Μπάρρος Αράνα και οι Αργεντίνοι τον «εξπέρ» τους Φρανσίσκο Πασκάσιο Μορένο.
   Ο Χιλιανός επρόκειτο γιά έναν ανιαρό βυζαντινολόγο και  γραφειοκράτη του κερατά, ο οποίος προσερχόταν στις διαπραγματεύσεις με βιβλία, χάρτες, σημειώσεις και πολυλογία, ενώ ο Μορένο πρότεινε κάτι απλό, σοφό και μεγαλειώδες, συνάμα. Κάτι που προέκυπτε από τη γνώση που είχε αποκτήσει στην πράξη, όταν είχε περπατήσει σπιθαμή προς σπιθαμή, σχεδόν όλη την οροσειρά των Άνδεων.  Ο Αράνα φλυαρούσε κι ο Μορένο είπε μία φράση μόνο:
   - Οι κορυφογραμμές που χωρίζουν τα νερά θα δώσουν τη λύση!
   Έτσι όπου τα νερά τραβούν γιά τον Ειρηνικό, το έδαφος θα ανήκει στη Χιλή και όπου κατευθύνονται προς τον Ατλαντικό, στην Αργεντινή.  Ένα νέο «αυγό του Κολόμβου»!
   Εννοείται πως ο επιδιαιτητής Άγγλος Βασιλιάς Εδουάρδος ο Ζ’, τον Νοέμβριο του 1902, τάχθηκε με αυτή την άποψη και το συνοριακό πρόβλημα Αργεντινής – Χιλής, έληξε, μιά γιά πάντα, και με τον καλύτερο και σαφέστερο τρόπο, αποφευγομένης πλέον κάθε γενικής σύρραξης, φόβος που σοβούσε επί χρόνια.
   Μάλιστα, στις 13 Μαρτίου του 1904, σε ένα κακοτράχαλο κι επικινδυνοδέστατο συνοριακό σημείο σε υψόμετρο 3832 μ., (νομίζω η θέση λέγεται Ουσπαλάτα, ή κάπως έτσι), στη διαδρομή Μεντόζα – Σαντιάγκο, έστησαν ένα μεγάλο άγαλμα του Χριστού. Τον περίφημο «Χριστό των Άνδεων, τον Λυτρωτή». Γιά να θυμίζει το γεγονός πως τα δύο κράτη λυτρώθηκαν από ένα σοβαρότατο χρόνιο αγκάθι στις σχέσεις τους!
   Δυστυχώς, οι οδηγοί των τουριστικών πούλμαν αποφεύγουν, σαν το διάβολό τους, να φέρουν τους τουρίστες κοντά στο Χριστό, φοβούμενοι, λόγω της δύσκολης διαδρομής, μην τουμπάρουν και παν όλοι κατά διαόλου!  Έτσι, παρ’ όλη την επιμονή μου, την μοναδική φορά που έκανα οδικώς  αυτή την διαδρομή, ο οδηγός του πούλμαν, με κόλπο και την μαγευτική θέα της Ακοκάνγκουα, της υψηλότερης βουνοκορφής των Άνδεων και της Ν. Αμερικής, με παραπλάνησε και πριν το πάρω χαμπάρι, βρέθηκα στο πεδινό συνοριοφυλάκειο, χωρίς να μπορέσω να δω το άγαλμα του Λυτρωτή.  Εννοείται πως η κομπίνα του είχε αντίκτυπο στο φιλοδώρημά του. Και με άγρια χαρά, του το επεσήμανα  κιόλας! Προς γνώση και συμμόρφωση.

   Στον Μορένο, του οποίου οι υπηρεσίες εκτιμήθηκαν δεόντως, παραχωρήθηκε, (η πατρίς ευγνωμονούσα), ένα τεράστιο κτήμα στην περιοχή της αγαπημένης του λίμνης Νάχουελ Χουάπι, το οποίο φρόντισε οικολογικά και το μετέτρεψε σε Εθνικό Πάρκο, που και κληροδότησε στο κράτος μετά τον θάνατό του, το 1919.
   Όποιος σήμερα κάνει τη διαδρομή των τριών λιμνών, μεταξύ Χιλής και Αργεντινής, αρχίζοντας από το χιλιάνικο Πουέρτο Βάρας μέχρι το αργεντίνικο Σαν Κάρλος ντε Μπαριλότσε, ή και αντίστροφα, (Σημ. Κατά το National Geographic, αποτελεί μία από τις 3 ωραιότερες διαδρομές του κόσμου!), λίγο πριν φθάσει στο Μπαριλότσε, πάνω σε μιά μικρή νησίδα θ’ αντικρίσει έναν πελώριο λευκό σταυρό. Είναι το σημείο όπου αναπαύεται ο Φρανσίσκο Πασκάσιο Μορένο, ή απλά, ο «Πέριτο» Μορένο. Ένας σπουδαίος Αργεντινός οικολόγος, σ’ ένα μνήμα, πραγματικά… απέριττο!

   Τις εκτάσεις που έλαβε ο Μορένο σαν αντάλλαγμα, τις δώρισε γιά να γίνει το πρώτο εθνικό πάρκο στην παταγωνική Αργεντινή. Ως είθισται σε αυτές τις περιπτώσεις, ο θρυλικός εξερευνητής πέθανε ξεχασμένος και πάμφτωχος!