Αθηναϊκή Δημοκρατία (VI)

Μύθοι και πραγματικότητες

   Εισαγωγική παρατήρηση: Όπως διαπιστώνω, μελετώντας τα στατιστικά στοιχεία  επισκεψιμότητος της στήλης, το θέμα «Αθηναϊκή Δημοκρατία» που επέλεξα να διαπραγματευτώ,  αποδεικνύεται  όχι και ιδιαιτέρως… «πιασάρικο»! Το γεγονός, και με δεδομένο την σημερινή, γενικώς, απογοητευτική πολιτιστική κατάσταση των καιρών και της χώρας, εκλαμβάνεται ως εξόχως τιμητικό και κολακευτικό γιά την στήλη! Έστω και αν δεν απολαμβάνει μεγάλης δημοφιλίας, σε σχέση με άλλα θέματα υψηλού πολιτιστικού ενδιαφέροντος, όπως π.χ. οι δραστηριότητες της κ. Τζούλιας Αλεξανδράτου, (εγκαίνια οίκων ανοχής, παρτούζες, κ.λπ.), οι χασικλήδες της Ομονοίας, (το «πρεζίντιουμ» του Άστεως), οι λαθρομετανάστες που μαγαρίζουν την πόλη, τα έργα και οι ημέρες των πάσης φύσεως περιθωριακών μακαντάσηδων, η pride parade, ή  τα άθλα και  ξεκατινιάσματα των εθνοπατέρων στην σύγχρονη Εκκλησία του Δήμου, στο Σύνταγμα. «O tempora, o mores»! 

   Βαθύτατα εντυπωσιασμένος και «σημαδεμένος» μόνιμα από κάποιους στίχους που διάβασα παλιά και συγκράτησα, ξεχνώντας ποίημα και ποιητή, (μάλλον γιά τον  Έζρα Πάουντ πρόκειται, χωρίς να παίρνω όρκο): «… μου αρκούν οι λίγοι, μου αρκεί ο ένας, μου αρκεί ο ..κανένας…..», λέω να συνεχίσω!

   Σαν μιά καλή, έστω, ευκαιρία να φρεσκάρω, αναμασώντας, μερικές παλιές καταπλακωμένες γνώσεις, να εμπεδώσω το ότι οι καιροί αναπλάθουν αλλήλους και να επαναβεβαιωθώ πως παρθενογένεση δεν υπάρχει στον κόσμο. Και όστις βούλεται.....

   Πάντως, ό,τι συμβαίνει, έχει ξανασυμβεί και θα συμβεί και πάλι. Κι αυτό μπορεί να εκληφθεί ως δίδαγμα και προτροπή καρτερίας κι ελπίδας!

Κλεισθένης, ο αναμορφωτής του πολιτεύματος των Αθηνών.

   - Κλεισθένης: Ένας πρόδρομος του Διαφωτισμού.

   Μιά μεγάλη διαπίστωση θέλει το νερό που δεν κυλάει να βαλτώνει και ο τόπος γύρω του να τελματώνεται. Έτσι το νερό, αντί στοιχείο ζωής, μετατρέπεται σε μόλυσμα σήψης και θανάτου. Οπότε οι συνέπειες αρχίζουν να γίνονται πολύ  ασφυκτικές. 
   Στην πολιτική και την κοινωνία «ξεβάλτωμα» σημαίνει «αλλαγές», «μεταρρυθμίσεις», «εκσυγχρονισμός». Βλέποντας πού και πώς γέρνει επικίνδυνα η παλάντζα και δημιουργούνται «υπερτροφίες», «αδυναμίες», «αδικίες» και «στασιμότητες», ένας καλός και διορατικός κυβερνήτης επεμβαίνει και με κατάλληλες κινήσεις ξεμπλοκάρει τη ροή του νερού, καθαρίζει το έλος και το τέλμα εξυγιαίνεται. Η διαφορά στόφας των μεγάλων, (Ελ. Βενιζέλος, Κωνστ. Καραμανλής), από τους μικρούς και των σημαντικών από τους ασήμαντους. (…Γιωργάκης!). 

   Με το πέρασμα των χρόνων η ζωή στο Άστυ των Αθηνών, υπακούοντας σ’ αυτή την νομοτέλεια χωνόταν όλο και βαθύτερα στο τέλμα που δημιουργούσε η παγίωση  της ολιγαρχίας. Στον φατριασμό και την οικογενειοκρατία των πλουσίων οικογενειών, που οδηγούσαν τη δημοκρατία στον αμοραλισμό, τον μαρασμό και την φαυλοκρατία.

   

    Ο Κλεισθένης καταγόταν από το γένος των Αλκμεωνιδών και ήταν γιός του Μεγακλή, αρχηγού των Παραλίων, δηλαδή της μεσαίας και οικονομικά πιο εύρωστης τάξης. Ο Μεγακλής εξορίστηκε μαζί με ολόκληρη την οικογένειά του από την Αθήνα όταν ο Πεισίστρατος επέβαλε την τρίτη τυραννία, (ή τυραννίδα), του. Μετά τον θάνατο του Πεισιστράτου, το 527 π. X., και την προσπάθεια των δύο γιών και διαδόχων του, του Ιππάρχου και του Ιππία, να προσδώσουν στο τυραννικό καθεστώς κάποια νομιμοφάνεια, ο Κλεισθένης επέστρεψε στην Αθήνα. Λίγα χρόνια αργότερα οι Πεισιστρατίδες, (Ίππαρχος και Ιππίας) σκλήρυναν τη στάση τους και ο Κλεισθένης εξορίστηκε πάλι. 

   

   Με την αποπομπή του Ιππία και το τέλος της εποχής της τυραννίας ο εξόριστος Κλεισθένης επανήλθε και στην Αθήνα διαμορφώθηκαν τελικά δύο αντίπαλες πολιτικές παρατάξεις. Η παράταξη των Παραλίων, ας πούμε προοδευτική και δημοκρατική με αρχηγό τον Κλεισθένη, και αυτή των Πεδινών, δηλαδή η συντηρητική, με αρχηγό τον Ισαγόρα, ο οποίος, με την υποστήριξη των αριστοκρατών, που δεν είχαν θιγεί από τους τυράννους, καθώς και μεγάλης μερίδας των αγροτών, που δεν εμπιστεύονταν τους Αλκμεωνίδες, εξελέγη επώνυμος άρχων την ίδια χρονιά, 511 π. Χ. (Σημ. Είναι εκπληκτική η ομοιότητα με σύγχρονες καταστάσεις, όπου η δική μας «μεταπολίτευση» ταιριάζει γάντι με όσα συνέβησαν μετά την πτώση της «χούντας» των Πεισιστρατιδών!). 

   Ο Κλεισθένης, έξοχη και χαρισματική πολιτική ιδιοφυία πήρε το μήνυμα των καιρών και επενέβη δραστικά. Με κυριότερη μεταρρύθμιση πάνω στη βάση της Νομοθεσίας του Σόλωνος, «ανακάτεψε» τις φυλές των Αθηναίων, χωρίζοντας τις τρεις περιοχές της Αττικής σε 30 Δήμους και εφαρμόζοντας τις λεγόμενες «τριττύς», (από το 3), έφτιαξε δέκα νέες φυλές, όχι αμιγείς όπως ήσαν παλιά, αλλά με ανάμεικτα και ανταγωνιζόμενα στοιχεία, χωρίς κοινές γραμμές και κοινά συμφέροντα. Έτσι στη νέα Βουλή των 500 που θέσπισε, (αντί των 400 του Σόλωνος) οι 50 κληρωμένοι από κάθε φυλή, (50 Χ 10), αποτελούσαν ένα «ζύμωμα» εντελώς αντιπροσωπευτικό από όλα τα επαγγέλματα, όλα τα εισοδήματα και όλα τα… αίματα!  Η πεμπτουσία της Δημοκρατίας! Τότε καθιερώθηκε η κλήρωση ενός στρατηγού ανά φυλή, που αποτελούσαν το ανώτατο στρατιωτικό συμβούλιο το οποίο, με τη σειρά του, επέλεγε αξιοκρατικά τον Αρχιστράτηγο που λεγόταν Πολέμαρχος.  Ιδέα του Κλεισθένη ήταν και η ποινή του «εξοστρακισμού», δηλαδή της εξορίας, ως μέτρο κατά των επικίνδυνων γιά την ακεραιότητα της δημοκρατίας πολιτών. Το «όστρακο» ήταν ένα κομμάτι κεραμίδι, όπου στην Εκκλησία του Δήμου, όταν κάποιος ζητούσε την εξορία κάποιου, επιχειρηματολογώντας την αιτία, όσοι πολίτες συμφωνούσαν με την πρόταση, χάραζαν στο κεραμίδι το όνομα του υποψήφιου εξόριστου. Αν μαζεύονταν 6000 «όστρακα», ο τύπος εξοριζόταν γιά 10, τουλάχιστον, χρόνια από την Αθήνα. Το μέτρο αυτό της περιθωριοποίησης των αντιπάλων που σοφίστηκε ο Κλεισθένης, άρχισε να εφαρμόζεται συστηματικά από το 488 π. Χ. 

   Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ο μεγάλος χαμός που έγινε μ’ αυτό το κόλπο. Αποτέλεσε τη συνήθη «περιποίηση» των πολιτικών αντιπάλων και την τελική έκβαση της διαμάχης τους. Ενδεικτικά μετρήστε εξοστρακισμούς: O Θεμιστοκλής εξόρισε τον Αριστείδη και ο Κίμων, γιός του Μιλτιάδη, τον Θεμιστοκλή. Ο Ξάνθιππος, πατέρας του Περικλή τον Μιλτιάδη και ο Περικλής τον γιό του Μιλτιάδη, τον Κίμωνα! Μύλος! Και πάει λέγοντας, μέσα στους λυσσαλέους πολιτικούς ανταγωνισμούς του 5^ου αιώνα. Και αφήστε τον Φαλμεράιερ, τη Ρεπούση και τον πηδήκουλα… «καθηγητή» να λένε τα δικά τους γιά την ασυνέχεια του ελληνισμού. Τα μοναδικά και τεράστια διχαστικά μας πανάρχαια ελαττώματα αποδεικνύουν, ακριβώς, αυτή τη συνέχεια της φυλής!  

   Από τον Κλεισθένη καθορίστηκε και ο νέος τύπος προσδιορισμού της ταυτότητος των Αθηναίων. Όνομα, πατρώνυμο και δήμος καταγωγής. Π.χ. Σωκράτης Σωφρονίσκου Αλωπεκεύς, ή Περικλής Ξανθίππου Χολαργεύς, κ.ο.κ.  

   Γενικά, ο Κλεισθένης μπορεί να θεωρηθεί ως ο, επί το δημοκρατικότερον, αναθεωρητής του ήδη δημοκρατικού πολιτεύματος, (εκείνου που πρώτος θέσπισε ο Σόλων), και ο πατέρας της κραταιάς Αθηναϊκής Δημοκρατίας του χρυσού, 5^ου, αιώνα. Κι αυτό γιατί έβαλε στο «παιχνίδι» της διακυβέρνησης της πόλεως-χώρας τον μέγιστο δυνατό αριθμό πολιτών, καθιστώντας το πολίτευμα του Άστεως πάνω από αντιπροσωπευτικό, αγγίζοντας τα όρια της ανοιχτής και άμεσης δημοκρατίας. Επέτρεψε και στον τελευταίο πολίτη να αξιοποιεί τις ικανότητές του και να καταλαμβάνει ύπατα αξιώματα και, τέλος, θωράκισε θεσμικά και καθεστωτικά την πόλη, ανοίγοντας τον δρόμο γιά την αποθέωση του χρυσού αιώνα της. Βεβαίως, μόλις τέλειωσε τη δουλειά της πολιτειακής αναμόρφωσης, ως γνήσιος Έλλην εν μέσω γνησίων Ελλήνων, «άρπαξε» κι αυτός το «εξοστρακισματάκι» του, το 508 π. Χ., από τον στρατηγικό πολιτικό του αντίπαλο, τον Ισαγόρα, όταν αυτός αντιδρώντας στη νομοθετική φιλοσοφία του Κλεισθένη, προσπάθησε να επιβάλει ολιγαρχία με την βοήθεια των Σπαρτιατών. Απέτυχε όμως, ο Κλεισθένης γύρισε και η Δημοκρατία στην Αθήνα «κλείδωσε»! Στη συνέχεια, όπως όλοι οι πραγματικά μεγάλοι, απεσύρθη και πέθανε εν ειρήνη το 507 π. Χ.

Και πριν κλείσουμε το κεφάλαιο, δυό λόγια για το περίφημο «κυλώνειο άγος». Η ιστορία άρχισε όταν το 632 π. Χ. ο Κύλων με τους οπαδούς του προσπάθησε να καταλάβει, ετσιθελικά, την εξουσία ξεκινώντας από την κατάληψη της Ακρόπολης. Αποτυχών όμως από την αντίδραση του Μεγακλή, πατέρα του Κλεισθένη, αυτός μεν με τον αδελφό του την κοπάνησε στα Μέγαρα, τους δε οπαδούς του, αν και ικέτες της θεάς Αθηνάς, ο Μεγακλής τους πέρασε μαχαίρι άγριο. Το γεγονός αυτό οι πολιτικοί αντίπαλοι της οικογένειας των Αλκμεωνιδών, (δηλαδή Μεγακλή, Κλεισθένη και σια), το εκμεταλλεύτηκαν, βαφτίζοντάς το «κυλώνειον άγος», (άγος = ντροπή, ανοσιούργημα), ώστε το κάθε κακό που συνέβαινε, έκτοτε, στην πόλη να το φορτώνουν στους Αλκμεωνίδες, ως θεϊκή τιμωρία, και να τους «περιποιούνται» καταλλήλως. (Η αντίστοιχη ….«επάρατος» που εφεύρε, μετά, ο Αντρέας μας!)

(συνεχίζεται)