Αθηναϊκή Δημοκρατία (ΙV)

Μύθοι και πραγματικότητες

Σόλων ο Αθηναίος. Ο μέγας, ο διαχρονικός!

   - Πολίτευμα

   Χωρίς μεγάλες μακρηγορίες, μιά μικρή αναδρομή στην εξέλιξη του πολιτεύματος των Αθηνών, μέχρι την τελική διαμόρφωσή του σ’ αυτό της Αθηναϊκής Δημοκρατίας του 5^ου αιώνα, είναι απαραίτητη και κατατοπιστική. Ας αρχίσουμε από τα μυθικά χρόνια.

(Σημείωση: Γιά τις χρονολογίες δεν βάζω χέρι στη φωτιά. Ο λόγος ευνόητος)  

   Ως γενάρχης των Αθηναίων, ιδρυτής της πόλης και πρώτος βασιλιάς της Αθήνας θεωρείται ο μυθικός Κέκροπας, (1556 – 1506 π. Χ.), ο οποίος, μυθολογική αδεία, ήταν μισός άνθρωπος και μισός φίδι! Αυτός αποτέλεσε τον ιδρυτή της δυναστείας των Κεκροπιδών που είχε 15 διαδοχικούς βασιλείς. Γνωστότεροι ο Ερεχθέας (7^ος, 1397 – 1347 π. Χ.), ο Αιγέας (9^ος, 1282 – 1234 π. Χ.) και ο Θησέας, ο γιός του, (10ος, 1234 – 1213 π. Χ.). Στη συνέχεια ανέλαβαν οι 2 Μελανθίδες με γνωστότερο τον δεύτερο, τον Κόδρο (1089 – 1068 π. Χ. ).

   Με το θάνατο του Κόδρου, το πολίτευμα της Αθήνας απέκτησε κάποια επίφαση δημοκρατικότητας αφού άρχισαν να διορίζονται οι ηγέτες με την επωνυμία «ισόβιοι άρχοντες» πάνω στην αρχή της κληρονομικότητας. Κι αυτό μέχρι το 753 π. Χ. 

   Κατόπιν άρχισε η εκλογή των 9 αρχόντων, εκ των οποίων την ουσιαστική διακυβέρνηση είχε ο πρώτος, ονομαζόμενος «επώνυμος άρχων», του οποίου η αρχή διαρκούσε ένα χρόνο. Ο χρόνος αυτός έπαιρνε και το όνομά του κάνοντας, με τον τρόπο αυτό, ευκολότερο το έργο των μετέπειτα ιστορικών, αφού μπορούσαν να τοποθετούν τα γεγονότα, στον τόπο και τον χρόνο, ακριβέστερα!      

   Μεταξύ των πλέον γνωστών «επώνυμων αρχόντων» ήσαν ο Δράκων, (621 π. Χ.), γνωστός γιά τους αυστηρούς νόμους που θέσπισε («δρακόντειος νόμος», λέμε και σήμερα!), ο Σόλων, (594 π. Χ.), ο Θεμιστοκλής, (493 π. Χ.), κ.α. Ας σημειωθεί πως σπουδαίοι κι επιφανείς ηγέτες, π.χ. ο Περικλής, ο Μιλτιάδης, ο Κίμων κ.α. δεν υπήρξαν ποτέ «επώνυμοι άρχοντες»!

   Η προσωπική ισχύς, η φιλαρχία και η αλαζονεία πολλές φορές μετέτρεπαν έναν επώνυμο άρχοντα σε αυταρχικό δικτάτορα που την εποχή εκείνη ονόμαζαν «τύραννο» και το πολίτευμα που εφήρμοζε «τυραννία». Συνεπώς είναι απόλυτα κατανοητή η σημερινή ερμηνεία του όρου.

   Σπουδαιότεροι τύραννοι υπήρξαν ο Δράκων και, κυρίως, ο Πεισίστρατος. Και οι δύο βρήκαν απέναντί τους τον Σόλωνα! 

   Ο Σόλων υπήρξε μία από τις σπουδαιότερες φυσιογνωμίες της αρχαιότητος και επάξια συγκαταλέγεται μεταξύ των επτά σοφότερων εκπροσώπων της, αφού το ιστορικό του στίγμα και έντονο ήταν αλλά, το σπουδαιότερο, επηρέασε την αθηναϊκή κοινωνία, τη ζωή και την τύχη, διαχρονικά, εκατομμυρίων ανθρώπων. Μπορεί ο Περικλής, οι φιλόσοφοι, οι τραγικοί συγγραφείς, οι ιστορικοί κ.λπ. να άφησαν διαρκείς πνευματικές παρακαταθήκες στην ανθρωπότητα, όμως ο Σόλων υπήρξε πρακτικός και «γήινος», εκεί και τότε. Πολύ λίγο απασχολούσε έναν καταχρεωμένο και υποδουλωμένο Αθηναίο, π.χ. το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός, ή ο μεγαλόπρεπος Παρθενώνας. Το χάλι του τον απασχολούσε. Κι εκεί επενέβη ο Σόλων! Όσοι εξ ημών χειμάζονται και υποφέρουν σήμερα από οικονομικές κρίσεις, «μνημόνιο» και άρδην ανατροπές του βιοτικού τους status, αυτοί μπορούν καλύτερα να αντιληφθούν την σημασία ενός Σόλωνα και να αναζητούν έναν νέον τώρα. Και μάλιστα επειγόντως!

   Η νομοθεσία που θέσπισε ο Σόλων αποτελεί υπόδειγμα ακόμη και γιά σύγχρονους νομοθέτες. Παρατίθεται κατωτέρω μιά μικρή επιτομή των κυριότερων νόμων του, οι οποίοι είχαν δύο βασικά κατευθύνσεις. Την αποκατάσταση όλων των στρεβλώσεων και την άρση των αδιεξόδων που είχε δημιουργήσει η προγενέστερη νομοθεσία και, κυρίως, εκείνη του Δράκοντος. Στη συνέχεια, νέες ρυθμίσεις γιά το τι κάνουμε απ’ εδώ κι εμπρός.

   - Νομοθεσία Σόλωνος

    

   Α) Μέτρα αποκατάστασης.

   - Τα μέτρα αποκατάστασης ονομάστηκαν, συνολικά, «Σεισάχθεια», (σείω = κινώ και άχθος = βάρος), δηλαδή «αποτίναξη βαρών» και με σύγχρονα λόγια «διαγραφή χρέους». Αυτή η Σεισάχθεια,  στις επί μέρους διατάξεις προέβλεπε:

  - Διαγραφή όλων των χρεών, (κάτι μου θυμίζουν αυτά, κάτι μου θυμίζουν!), και όχι απλό «κουρεματάκι» όπως μας γίνεται σήμερα. Βλέπεις ο όρος «υπερχρεωμένα νοικοκυριά», είναι πανάρχαιος και η συνταγή αποθεραπείας ανάλογη! Η διαγραφή χρεών, κατά τη νομοθεσία του Σόλωνος ήταν οριστική και πλήρης. Και αφορούσε όλες τις συναλλαγές. Είτε  μεταξύ ιδιωτών, είτε μεταξύ ιδιωτών και δημοσίου. Μηδενισμός όλων των κοντέρ χρέους!

    - Επέστρεψε όλες της κατασχεθείσες ή δημευθείσες κτηματικές περιουσίες λόγω χρεών.

   - Κατάργησε τις «υποθήκες ατομικής ελευθερίας», ως εγγύηση δανειοδότησης. (Πολύ της μόδας εκείνες τις εποχές και απορώ πως δεν σκέφτηκαν να την επαναφέρουν, το ΔΝΤ και σία! Από την εποχή του σαιξπηρικού Σάυλωκ έχω να το ξανακούσω σαν θεσμό. Καιρός είναι ν' αναβιώσει!).

   - Άμεση απελευθέρωση όλων των υποδουλωθέντων, πρώην ελευθέρων πολιτών, λόγω χρέους.

 - Με δημόσια δαπάνη εξαγόρασε την ελευθερία των μεταπωληθέντων εκτός πόλεως υποδουλωθέντων πολιτών.

  

    Β) Πολιτειακές μεταρρυθμίσεις.

   Διατήρησε την οικονομική και, ένεκα αυτής, κοινωνική διαστρωμάτωση της αθηναϊκής πολιτείας, ως αναπόφευκτο στοιχείο εύρυθμης κοινωνικής και κρατικής λειτουργίας. Εκσυγχρόνισε, όμως, και εκλογίκευσε την διαστρωμάτωση. Ουσιαστικά, την μετέφερε από την απλή γαιοκτησία που ίσχυε μέχρι τότε, στην καθ’ οιονδήποτε τρόπον απόκτηση πλούτου Έτσι έβαλε στο παιχνίδι και όσους στήριζαν την ευμάρειά τους όχι μόνο στην κατοχή γης, αλλά και σε άλλες πηγές. Δηλαδή τους εμπόρους, βιοτέχνες, κ.λπ. Με άλλα λόγια, έβαλε χέρι στο εισόδημα. 

   Η νέα κατάταξη περιελάμβανε 4 τάξεις. Τους πεντακοσιομέδιμνους, τους τριακοσιομέδιμνους ή ιππείς, τους διακοσιομέδιμνους ή ζευγίτες και τους θήτες, (δηλαδή τους μπατίρηδες!), οι οποίοι, προφανώς, ήσαν και οι περισσότεροι.

   Σημ. Διευκρινίζεται πως ο μέδιμνος ήταν μονάδα όγκου με τον οποίον μετρούσαν τα γεωργικά προϊόντα, κυρίως το στάρι,  και με τα σημερινά δεδομένα αντιστοιχούσε με, κάπου μεταξύ, 50 και 60 λίτρα. Επίσης εννοείται πως η κατάταξη δεν αφορούσε κυριολεκτικά τον κάτοχο του πλήθους αυτών των μεδίμνων, αλλά και όλους όσοι αποκτούσαν εισόδημα, (από οιαδήποτε προέλευση), που να ισοδυναμούσε στην αξία των αντίστοιχων μεδίμνων. Π. χ. θα μπορούσε ένας βιοτέχνης να είναι πεντακοσιομέδιμνος, εφ’ όσον το εισόδημά του είχε αξία πεντακοσίων μεδίμνων σταριού. 

   Βεβαίως, ναι μεν είπαμε δημοκρατία, αλλά να μην τα θέλουμε και όλα δικά μας! Έτσι οι εκλεγόμενοι 9 άρχοντες και τα μέλη του Αρείου Πάγου εκλέγονταν μόνο από την ανώτερη τάξη.

   Ίδρυσε αποφασιστικό βουλευτικό σώμα από 400 μέλη  εκλεγόμενα διά κληρώσεως από εκπροσώπους των 3 ανώτερων τάξεων. Οι θήτες γιά πρώτη φορά απέκτησαν δικαίωμα συμμετοχής στην Εκκλησία του Δήμου, (ας την πούμε Εθνοσυνέλευση, εκλογικό σώμα, κάτι τέτοιο), αλλά μόνο κατά το «εκλέγειν». Γεγονός που συνιστούσε μεγάλη πρόοδο γιά την εποχή! (Αυτό  θυμίζει το γνωστό, επίσης αρχαίο, ρητό που λέει: «Και το λίγο της γριάς, καλό της κάνει!»)

   Όμως η πιό σοβαρή μεταρρύθμιση στις εκλογικές διαδικασίες που θέσπισε ο Σόλων ήταν η μετατόπιση της εκλογής των 9 αρχόντων από τον οπωσδήποτε «ελιτίστικο» Άρειο Πάγο, (μετείχαν μόνο ισόβιοι πεντακοσιομέδιμνοι δικαστές),  στην Εκκλησία του Δήμου, δηλαδή κατέστησε την εκλογή υπόθεση όλου του λαού! 

   Σημ. Επειδή υπάρχει κίνδυνος παρεξήγησης των διαδικασιών, αφού συχνότατα αναφέρεται ο θεσμός της κληρώσεως, διευκρινίζεται πως η κλήρωση αφορούσε την τελική επιλογή από έναν αριθμό προηγουμένως  ψηφισμένων, υπό της Εκκλησίας του Δήμου, αντιπροσώπους. Δηλαδή «οι τυχεροί των εκλεκτών»!

   Σημαντικότατο υπήρξε επίσης το «αποτύπωμα» του Σόλωνα στον τομέα της Δικαιοσύνης. Μάλιστα σε βαθμό που, ειδικά γιά το Αστικό Δίκαιο να θεωρείται ο πατέρας του! Βεβαίως οι παρεμβάσεις του έγιναν και στο Ποινικό. Υπήρξε ο ιδρυτής των Ηλιαίων, ένα είδος λαϊκού δικαστηρίου με 6000 αιρετά μέλη από την Εκκλησία του Δήμου. (Έχει ακουστεί και η εκδοχή πως τα Ηλιαία λειτουργούσαν με την μορφή δικαστηρίου από την ολομέλεια της Εκκλησίας του Δήμου).

   Οι Νόμοι του Σόλωνος που έφεραν τεράστια θετική  αναστάτωση στην αθηναϊκή κοινωνία του 6^ου αιώνα, αλλά και γιά αιώνες μετά, καταγράφτηκαν σε μεγάλες ξύλινες τετράγωνες και περιστρεφόμενες περί άξονα στήλες, ονομαζόμενες «κύρβεις» και άρχισαν να ισχύουν από το 591 π.Χ. 

   Κλείνοντας το περί Σόλωνος κεφάλαιο, θα πρέπει να τονιστεί ιδιαιτέρως η βαθειά δημοκρατική συνείδηση, μετριοπάθεια κι εντιμότητα του ανθρώπου, ο οποίος θα μπορούσε ωραιότατα να εξελιχθεί σε «τύραννο» της πόλεως όπως, καλή ώρα, ο Πεισίστρατος. Όμως γι’ αυτό το κουμάσι, στο επόμενο.

(συνεχίζεται)